STRATEGIA ROZWOJU

GMINY NOWY DWÓR

NA LATA 2001 - 2010

„Rolnictwo ekologiczne i agroturystyka szansą rozwoju gminy i wzrostu stopy życiowej jej mieszkańców”

Opracował zespół:

Suwałki, kwiecień 2001 r.

wstęp

Po przeprowadzeniu reformy samorządowej w Polsce znaczenie władz szczebla lokalnego wzrosło w sposób bardzo istotny. Stanęły one bowiem przed wyzwaniami szczególnie w zakresie polityki rozwoju regionalnego.

Gminy wykonują zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, a mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Gmina ma osobowość prawną i samodzielność podlegającą ochronie sądowej, przysługują jej prawa własnościowe i majątkowe ustanawiając tym mienie komunalne.

Zgodnie z ustawą o samorządzie terytorialnym do zadań własnych gminy należą w szczególności sprawy:

Oprócz wyżej wymienionych zadań gminy wykonują i mogą przyjmować do wykonywania sprawy z zakresu administracji rządowej w drodze porozumień zawartych z organami tej administracji.

Rada Gminy jako organ przedstawicielski podejmuje w imieniu mieszkańców szereg decyzji określając politykę gminy, kierunki działań, sposób dysponowania środkami finansowymi oraz majątkiem gminnym uchwalając przepisy lokalne i decydując o sprawach mających podstawowy wpływ na warunki życia mieszkańców, podmiotów gospodarczych i organizacji lokalnych.

Do jednych z działań mających wpływ na rozwój gminy jest opracowanie i przyjęcie strategii rozwoju regionalnego jako podstawy planowania przyszłości. Polega ona na ustaleniu długookresowych celów w nawiązaniu do zmian zachodzących w otoczeniu, jak również przyjęcie takich działań, które umożliwiają osiągnięcie tych celów.

Głębokie zmiany systemowe jakie zaistniały w ostatnim dziesięcioleciu a zwłaszcza wprowadzenie gospodarki rynkowej, w sposób podstawowy wpływają i nadal będą oddziaływać na rozwój gminy.

Podstawową funkcją strategii rozwoju gminy jest dostarczenie informacji mieszkańcom, podmiotom gospodarczym, potencjalnym inwestorom o długookresowych uwarunkowaniach rozwoju wraz ze sposobami rozwiązywania powstałych problemów, jak również powinna być deklaracją do podjęcia określonych działań i motywacją do ich wykonywania, zarówno dla społeczności lokalnej jak i władz regionalnych.

Strategia może wydatnie przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności gminy a w perspektywie do wzmocnienia jej pozycji. Jest też podstawowym dokumentem wymaganym przy ubieganiu się o środki pomocowe Unii Europejskiej w ramach funduszy strukturalnych.

Tworząc strategię rozwoju dostosowaną do warunków wewnętrznych i zewnętrznych, zasobów i potrzeb, przyjęto założenie, że efektywność stosowanych instrumentów będzie zależała w znacznej mierze od sprawności zarządzania gminą, aktywności pozyskiwania dodatkowych środków finansowych, jak również od koordynacji działań.

Analizą objęto informację o usytuowaniu geograficznym gminy, warunkach przyrodniczych, infrastrukturze, jednostkach gospodarczych, kulturze, inwestycjach i innych czynnikach mających wpływ na życie gospodarcze gminy. Analizie poddano również gminny rynek pracy, sytuację w handlu i usługach jak też i przyczyny wpływające na obniżenie stopy życiowej mieszkańców zwłaszcza obszarów wiejskich i rolniczych.

Opracowana „Strategia Gminy Nowy Dwór” nawiązuje do „Strategii Powiatu Sokólskiego” i Województwa Podlaskiego. Ze strategii tych wynika, że rozwój tego regionu będzie kształtował się pod wpływem skutecznego i odpowiedzialnego wprowadzania reform w życie oraz przyszłego członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Szczególne znaczenie dla potrzeb przyszłego rozwoju gminy jest przygraniczne jej usytuowanie.

Głównym elementem przestrzennym gminy są tereny służące produkcji rolnej i czyste środowisko naturalne, co stwarza korzystne warunki do produkcji ekologicznie zdrowej żywności.

Gmina Nowy Dwór należy do makroregionu określanego jako „Zielone Płuca Polski”.

Gmina Nowy Dwór wchodzi w skład powiatu Sokólskiego, zajmując obszar 121 km². Od północy graniczy z gminą Lipsk powiatu Augustowskiego, od wschodu granicę gminy stanowi granica państwowa z Białorusią, od południa graniczy z gminą Sidra i na niewielkim odcinku z gminą Kuźnica Białostocka, a od zachodu z gminą Dąbrowa Białostocka.

Dwie z granic mają charakter naturalny a mianowicie:

Geograficznie Gmina Nowy Dwór leży w północno-wschodniej części Niziny Podlaskiej.

Gmina Nowy Dwór wchodzi w skład makroregionu funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski”.

Głównym elementem przestrzennego obszaru Gminy są tereny służące do produkcji rolnej. Obszary Gminy są bardzo dobrym miejscem do produkcji ekologicznie zdrowej żywności i rozwoju agroturystyki ze względu na brak przemysłu i występującą na tym terenie tradycyjną kulturę rolną.

Na terenie gminy wśród lasów w okolicy wsi Kolonia Grzebienie, bierze swój początek rzeka Biebrza, która płynie malowniczymi zakolami wśród łąk i lasów przez całą gminę, aż do połączenia z jej dopływem rzeką Sidra. W początkowym swym biegu Biebrza zaopatruje w wodę stawy o powierzchni około 15 ha położone w otoczeniu lasów i parku we wsi Bobra Wielka. Zarówno rzeki Biebrza jak i Sidra zachowały swój naturalny charakter.

W okolicach wsi Chilmony, Bobra Wielka i Kolonia Grzebienie występują większe skupiska leśne.

W strukturze użytkowania gruntów dominują obszary uznane za aktywne biologicznie, takie jak: łąki, pastwiska, lasy i zadrzewienia, wody płynące i nieużytki bagienne.

Strukturę użytkowania gruntów przedstawia Tabela nr 1.

Tabela 1

Struktura użytkowania gruntów

Pod względem tektonicznym obszar Gminy Nowy Dwór znajduje się w obrębie Wyniesienia Mazursko - Suwalskiego wchodzącego w skład krystalicznej prekambryjskiej platformy wschodnio-europejskiej.

Węglanowe skały kredy górnej wraz z osadami trzeciorzędowymi budują podłoże czwartorzędu. Powierzchnia tego podłoża jest znacznie morfologicznie zróżnicowana, co warunkuje zmienną miążność utworów czwartorzędowych.

Na obszarze gminy Nowy Dwór występują gleby wytworzone z piasków i glin w trybie gleb brunatnych i bielicowych, a w dolinach rzek czarne ziemie i gleby bagienne o niskiej jakości bonitacyjnej.

Obszar Gminy jest bardzo słabo zalesiony, powierzchnia lasów i gruntów leśnych wynosi 1498 ha, co stanowi 12,4 % ogólnej powierzchni gruntów, przy lesistości powiatu Sokólskiego 23,3 % i lesistości województwa podlaskiego 29,4 %.

Gatunkiem drzew dominującym w lasach Gminy są: sosna, olsza i brzoza.

Około 70 % powierzchni lasów stanowią małe obszary będące własnością rolników z tej Gminy.

Gospodarka leśna na terenie lasów państwowych prowadzona jest w oparciu o plany urządzeniowe nadleśnictw, zatwierdzone przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, a w lasach prywatnych w oparciu o plany urządzeniowe lasów poszczególnych obrębów wsi.

Około 131 ha powierzchni Gminy położonych nad rzeką Biebrzą na styku z gminą Lipsk wchodzi w skład Biebrzańskiego Parku Narodowego i jest obszarem chronionego krajobrazu.

Na terenie gminy występują wszystkie zwierzęta charakterystyczne dla Niżu Polskiego: łoś, jeleń, dzik, wilk, bóbr, sarna, zając i inne.

Gmina leży w strefie klimatu kontynentalnego i charakteryzuje się najkrótszym w Polsce okresem wegetacyjnym i jednymi z najniższych średnich temperatur rocznych około +7^oC, co jest niekorzystne dla rolnictwa.

Na dzień 31 grudnia 2000 r. ludność Gminy liczyła 3.354 osób, w tym 1.703 kobiety i 1.651 mężczyzn. W ciągu ostatnich 12 lat (od 1978 r.) liczba ludności zmniejszyła się o 1.056 osób, tj. o 23,9 %. Regres demograficzny jest spowodowany odpływem ludności ze wsi do miast w poszukiwaniu pracy i lepszych perspektyw życiowych oraz spadkiem przyrostu naturalnego. W 1999 r. przyrost naturalny był ujemny i wyniósł - 21 osób. W strukturze wiekowej ludności udział mieszkańców do lat 18 jest równy udziałowi ludności w wieku ponad 65 lat i wynosi 21,5 %.

Wskaźnik gęstości zaludnienia wynosi 27,7 osoby na 1 km².

Około 22 % ludności mieszka we wsi Nowy Dwór będącej centrum administracyjnym Gminy.

Potencjał demograficzny Gminy Nowy Dwór przedstawia Tabela nr 2.

Tabela 2

Potencjał demograficzny na dzień 31.12.2000 r.

Teren Gminy Nowy Dwór podlega pod Rejon Telekomunikacji w Sokółce. Po przeprowadzonej modernizacji cała sieć telefoniczna w Gminie jest podłączona do centrali automatycznej, z czym wiąże się znaczna poprawa jakości usług i szybkości uzyskiwanych połączeń.

Na koniec 2000 r. w Gminie było 471 abonentów podłączonych do sieci telefonicznej, czyli prawie 53 % mieszkań posiadało telefony stacjonarne, we wsi Jaginty wskaźnik ten wynosi obecnie 75 %, a we wsi Ponarlica tylko 3 %.

Stan telefonizacji przewodowej przestawia Tabela nr 3.

Tabela 3

Stan telefonii przewodowej na dzień 31.12.2000 r.

Wobec powyższego w Gminie jest jeszcze wiele do zrobienia, w tym kierunku.

Rośnie zainteresowanie wśród dzieci i młodzieży usługami internetowymi. Wzrasta liczba osób zainteresowanych korzystaniem z usług telefonicznych w sprawach zawodowych oraz dla prowadzenia działalności gospodarczej.

Barierą przy podejmowaniu decyzji o instalacji telefonu jest opłata jednorazowa, co ma szczególne znaczenie przy bardzo niskich dochodach ludności wiejskiej.

W Gminie bardzo słabo rozwinięta jest telefonia komórkowa, a to ze względu na jej ograniczony zasięg, przeważająca część obszaru jest poza zasięgiem sieci telefonii komórkowej.

W Gminie Nowy Dwór jest w niewielkim stopniu rozwinięta infrastruktura techniczna. W granicach administracyjnych Gminy występuje 785,3 km dróg, w tym:

Zarządcą dróg powiatowych jest Zarząd Powiatu, a za ich stan odpowiada Powiatowy Zarząd Dróg w Sokółce.

Pozostałe drogi są w gestii Zarządu Gminnego.

Przez teren Gminy przebiega także droga wojewódzka Nr 670 Goniądz - Dąbrowa Białostocka - granica z Białorusią w miejscowości Chworościany.

Ogólny stan dróg, poza drogą wojewódzką, należy ocenić jako zły.

Na około 45 km dróg powiatowych tylko 9,3 km ma nawierzchnię asfaltową i 3,3 km brukową. Z dróg gminnych o łącznej długości około 41 km nawierzchnię asfaltową ma 1,6 km a brukową 3,6 km. Większość dróg i mostów (przepustów) wymaga remontów i modernizacji.

Wykaz dróg na terenie gminy przedstawia Tabela nr 4.

Przez teren Gminy przebiegała linia kolejowa Augustów - Grodno, która po wojnie została zlikwidowana.

Tabela 4

Drogi na terenie gminy Nowy Dwór

Na terenie Gminy Nowy Dwór istnieją 4 hydrofornie z podłączonymi do nich pięcioma studniami głębinowymi, zlokalizowanymi we wsiach:

Dobowa zdolność produkcyjna ujęć wody wynosi 5 770 m³, a zdolność przesyłowa istniejących wodociągów 2 904 m³ wody na dobę.

Na ogólną liczbę 19 wsi, sieć wodociągową posiada 15 wsi. Do sieci wodociągowej jest przyłączonych 516 budynków mieszkalnych, tj. 59,8 % ogółu.

Zaopatrzenie w wodę z sieci wodociągowych zawiera Tabela nr 5.

W najbliższej perspektywie należy dążyć do całkowitego zwodociągowania wsi o zwartej zabudowie, przy równoczesnej poprawie, tam gdzie to jest konieczne, urządzeń zaopatrzenia w wodę. Istniejące dysproporcje w zaopatrzeniu w wodę między wsiami winny być wyrównane.

Tabela 5

Zaopatrzenie w wodę z sieci wodociągowej na 31.12.2000 r.

Na terenie Gminy Nowy Dwór kanalizacja sanitarna wraz z odprowadzaniem ścieków do oczyszczalni istnieje tylko na terenie byłego pegeerowskiego zakładu rolnego w Bobrze Wielkiej. Oczyszczalnia mechaniczna jest przestarzała techniczne i nie spełnia swego zadania.

Część wiejskich budynków mieszkalnych posiada kanalizację sanitarną, lecz ścieki są odprowadzane do zbiorników bezodpływowych, a następnie wywożone na pole i łąki, a także wylewane do rowów melioracyjnych.

W celu poprawy ochrony środowiska konieczna jest budowa gminnej oczyszczalni ścieków i rozwój budownictwa oczyszczalni przyzagrodowych.

Na terenie Gminy jest zlokalizowane 10 wiejskich wysypisk odpadów (składowisk śmieci), w tym jedno wysypisko komunalne, co zabezpiecza obecnie potrzeby w tym zakresie. Wysypiska odpadów są zlokalizowane we wsiach: Chilmony Kolonia, Chorużowce, Chworościany, Jaginty, Koniuszki, Kudrawka, Nowy Dwór, Plebanowce, Sieruciowce i Synkowce.

W niedalekiej przyszłości w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej konieczna będzie modernizacja tych wysypisk.

W Gminie brak jest gazowej sieci przewodowej. Gospodarstwa domowe korzystają z gazu płynnego dostarczanego w butlach stalowych przez lokalnych dystrybutorów. Dostawa gazu w związku z silną konkurencją odbywa się na telefon, a w sześciu wsiach są punkty dystrybucyjne.

Gmina Nowy Dwór obejmująca obszar 12.088 ha położona jest w środkowo-wschodniej części woj. podlaskiego granicząc z Białorusią. Gmina Nowy Dwór ma charakter wybitnie rolniczy. Użytki rolne stanowią 79 % ogólnej powierzchni gminy, w tym 21 % użytki zielone, lasy i grunty leśne zajmują 12 % obszaru gminy.

Podstawową funkcją gospodarczą stanowiącą źródło utrzymania ludności jest rolnictwo. Osadnictwo na terenie gminy charakteryzuje się dużym stopniem rozproszenia (zabudowa kolonijna).

Na terenie gminy nie ma żadnych zakładów przetwórstwa artykułów rolnych.

Poza działalnością rolniczą prowadzona jest działalność usługowa w 6 podmiotach gospodarczych oraz działalność handlowa w 11 punktach sprzedaży detalicznej.

Produkcja rolnicza oparta jest wyłącznie o gospodarstwa prywatne.

W Gminie Nowy Dwór w użytkowaniu rolników znajduje się 10.816 ha gruntów, w tym 6.911 ha gruntów ornych, tj. 63,9 % ogólnej powierzchni.

Użytki zielone stanowią 24,4 % obejmując swym obszarem 2.642 ha.

Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w gminie wynosi 12,1 ha i waha się od 7,5 ha we wsi Ponarlica do 23,0 ha we wsi Rogacze.

Jakość gleb średnio w gminie jest niska, jeden hektar fizyczny gruntów stanowi tylko 0,34 ha przeliczeniowego i jest znacznie zróżnicowana. Najlepsze gleby występują w północnej i zachodniej części gminy, najgorsze w części południowo-wschodniej. We wsi Sieruciowce i Bobra Wielka jeden hektar fizyczny stanowi 0,50 ha przeliczeniowego, we wsiach: Jaginty 0,18 ha i Rogacze 0,20 ha.

Użytki zielone położone w dolinach rzek: Biebrza, Niedźwiedzica i Sidra wymagają regulacji stosunków wodnych, istniejący stan melioracji nie spełnia swego przeznaczenia.

Na terenie Gminy Nowy Dwór działają wspólnoty gruntowe i pastwiskowe we wsiach: Koniuszki, Nowy Dwór, Plebanowce.

W gminie około 600 ha gruntów stanowi zasoby własności rolnej skarbu państwa, najwięcej tych gruntów jest we wsiach Sieruciowce + Bobra Wielka, w sumie 276 ha.

Strukturę użytkowania gruntów przez rolników przedstawia Tabela nr 6.

Grunty stanowiące własność wspólnot i Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa przedstawiają Tabele nr 7 i 8.

Do głównych kierunków produkcji w Gminie zalicza się uprawę zbóż i ziemniaków oraz chów bydła i trzody chlewnej.

Struktura użytkowania przez rolników gruntów na 31.12.2000 r. w ha

Tabela 6

Tabela 7

Grunty stanowiące własność wspólnot gruntowych i pastwiskowych

na 31.12.2000 r.

Tabela 8

Grunty stanowiące zasoby własności rolnej skarbu państwa w Gminie Nowy Dwór na 31.12.2000 r.

Na terenie Gminy istnieje 11 stałych punktów sprzedaży detalicznej, z tego:

Jak z powyższego wynika punkty sprzedaży detalicznej rozmieszczone są we wsi będącej siedzibą Urzędu Gminy oraz we wsiach położonych na zachodnich północnych obrzeżach Gminy.

Do każdej wsi zaopatrzenie w podstawowe artykuły spożywcze, chemiczne i inne pierwszej potrzeby dociera także poprzez punkty sprzedaży obwoźnej.

Zakład Komunalny Urzędy Gminy zlokalizowany w Nowym Dworze zaopatruje mieszkańców w paliwo płynne i opał, na jego też terenie zorganizowany jest skup żywca.

Działalność gospodarcza prowadzona jest przez 6 podmiotów gospodarczych w trzech wsiach:

Jak z powyższego wynika są duże potrzeby i możliwości rozwoju różnych form działalności usługowej i produkcyjnej na terenie Gminy Nowy Dwór.

Na terenie Gminy nie ma szkół wyższych. W ramach reformy oświaty utworzone zostało gimnazjum w Nowym Dworze, do którego obecnie uczęszcza 89 uczniów, z czego 62 jest dowożone z terenu Gminy.

Na obszarze działania Gminy jest 5 szkół podstawowych, do których uczęszcza 306 uczniów, z tego dowozem objętych jest 80 uczniów.

W szkolnictwie podstawowym zatrudnionych jest 45 nauczycieli, z tego 6 osób pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Lokalizacja szkół podstawowych, liczba uczniów i nauczycieli jest następująca: